Sve polno prenosive bolesti (dalje SPB) i urogenitalne infekcije prenose se polnim kontaktom, što nije jedini put zaraze.
Najčešći uzročnici "modernih" polnih bolesti su virusi, najopasnija bakterijska infekcija je klamidija, a "klasične" su u porastu.
Jako česte (u žena i 40 puta češće) su uroinfekcije i bolesti koje nisu isključivo polne - trihomonijaza, genitalna kandidijaza, bakterijske vaginoze i vaginitisi, stidna ušljivost i svrab.
Godišnje se u svetu registruje oko 500 miliona novih slučajeva polnih infekcija. Najvažnije komplikacije su ženska i muška neplodnost, kasni pobačaji i prevremeni porodjaji te prenos na potomstvo.
Prevencija se temelji na edukaciji mladih pre ulaska u polni život, otkrivanju kliconoša, brzoj dijagnostici i učinkovitoj terapiji, pronalaženju i lečenju svih polnih partnera zaražene osobe i preventivnim vakcinisanjem postojećim vakcinama. Lečenje često podrazumeva terapiju za nekoliko osoba, a osobito pažljivo treba lečiti trudnice zbog mogućnosti prenosa na dete.
Najčešće infekcije urogenitalnog sastava u oba pola
bakterijske - infekcije urotrakta (najčešće E. coli),
vaginoze (najčešće Gardnerella vaginalis),
cervicitisi i upale male karlice u žena te balanopostitis, epididimitis i prostatitis u muškaraca (najčešće Chlamydia, Gonorrhea, Syphilis)
virusne - HPV, HSV, HIV
gljivične - kandidijaza
protozoarne - trihomonijaza
Najčešći uzročnici bolesti koje se prenose polnim putem
virusi
* Humani Papilloma virusi
* Hepatitis B i A virusi
* Herpes simplex virusi tip 1 i 2
* Human Immunodeficiency virus
bakterije
* Chlamydia trachomatis
* Ureaplasma urealyticum
* Mycoplasma hominis
* Neisseria gonorrhoeae
* Treponema pallidum
* Haemophilus ducreyi
protozoe
* Trichomonas vaginalis
gljive
* Candida albicans
HPV INFEKCIJA - genitalna viroza
Infekcija humanim papiloma virusima (HPV) najčešća je polno prenosiva bolest, ali većinom izlječiva i benigna. Virus se ne prenosi krvlju nego penetrativnim genitalnim kontaktom sluznice i kože kroz mikrotraumatske lezije.
Polni kontakti bez penetracije (oralno-genitalni, manualno-genitalni i vanjski genitalno-genitalni) moguć su, ali ređi način prenosa. Inkubacija traje šest nedelja do godine dana.
HPV infekcije tipovima niskog rizika retko se mogu prenijeti s majke na dete.
Nauchno je dokazana povezanost trajne HPV infekcije i karcinoma cerviksa. Taj drugi najčešći karcinom u žena može se sprečiti ranom dijagnostikom (Papa test + HPV test).
Rizični faktori za nastanak infekcije u žena su:
* veći broj partnera - rizik raste sa svakim novim za 15 posto
* rana dob prvoga polnog odnosa - 16 godina i manje
* ako je partner u prošlosti često manjao partnere ili je promiskuitetan
* pušenje cigareta
* hormonalna kontracepcija
* veći broj porođaja
* imunosupresija
* ako postoji kronična upala uz neku drugu polnu bolest
* ako je majka HPV inficirane osobe uzimala diethylstilbestrol
* ako osoba ne odlazi na redovite ginekološke kontrole
* poremećaji prehrane i stroge dijete
* ako partner nije obrezan.
Dijagnostika - Klinički pregled, uzimanje obriska celija kože i sluznice u oba pola.
Klinička slika - Kožni i genitalni HPV tipovi uzrokuju dobroćudne i zloćudne promene, neke vidljive mikroskopom (intraepitelne neoplazije), a druge golim okom (kožne bradavice i kondilomi), ali i kondilome u mokraćnom mehuru, crevu, usnoj šupljini, na oku ili nosu, HPV pozitivne karcinome regije glave i vrata te anogenitalnih sluznica.
Najčešći tipovi visokog rizika (16, 18, 31 i 33) dijagnostikovani su u gotovo 100 posto svih slučajeva invazivnih karcinoma. Najčešći tipovi niskog rizika (6 i 11) uzrokuju benigne tvorbe - kondilome (bradavice) i blage abnormalnosti u celijama.
Bradavice su mekane, vlažne, ružičaste ili sive izrasline koje rastu u nakupinama poput karfiola. Mogu biti i u nivou kože (ravni kondilomi).
Većina je infekcija bez simptoma i prolaznog toka. U nekih osoba se primiri i može se reaktivirati nakon mnogo godina. U 10 posto inficiranih žena nakon dve, tri godine nastupa trajna infekcija, uz rizik razvoja prekanceroze višeg stupnja.
Srećom, više od 90 posto žena s HPV infekcijom nikad ne razvije kancerozu.
Lečenje - Metode odstranjivanja su krioterapija, elektrokauterizacija, hirurška ekscizija, laser i imunoterapija. Treba ukloniti stres i sprečiti reinfekciju od partnera. Kod HPV infekcije vrata maternice najvažnija je redovita ginekološka kontrola. Ovisno o nalazu, planira se daljnje lečenje. U očekivanju cjepiva, HPV infekcija se može kontrolisati snižavanjem stupnja infektivnosti oboljele osobe lečenjem i smanjenjem broja polnih partnera.
GENITALNI HERPES - potraga za vakcinom pri kraju?
Uzrokuju ga tip 1 (poznat i kao uzročnik groznice nosa i usana) i tip 2 humanog herpes simplex virusa (HSV).
Glavni je uzrok pojave genitalnih ulceracija u mlade polno aktivne populacije i česta koinfekcija u HIV pozitivnih osoba. U rizične skupine spadaju prostitutke (prevalencija 60-90 posto) i homoseksualni muškarci (prevalencija 80-95 posto).
Oko 80 posto inficiranih su kliconoše bez simptoma, u 20 posto inficiranih česti su recidivi, a 60 posto ima blagu, atipičnu bolest.
Stručnjaci procenjuju da je 50 posto ljudi u svetu zaraženo jednim ili oba tipa.
Klinička slika - Nakon infekcije kože i/ili sluznice, virus kroz ranicu ulazi u nervne završetke i putuje do korena kichmene moždine, gdje je doživotno miran ili se povremeno aktivira u stanjima pojačana stresa, fizičkog napora, izlaganja suncu, imunodeficita, postojanja drugih bolesti, neodgovarajuće prehrane.
Kod recidiva virus "putuje" istim putem natrag i izbija u području kožne inervacije istoga ili susednoga nervnog završetka kroz koji je i ušao (dva, šest, pa i deset puta godišnje).
Kod prve infekcije simptomi nastupe za dva do deset dana i traju dva, tri nedelje. Na mestu izbijanja promena koža i sluznica svrbe ili peku, nastanu bolovi u nogama, kichmenoj moždini, stražnjici, regiji spolovila i rektuma te peckanje kod mokrenja.
Kožni mehurići za nekoliko dana pucaju, stvaraju zamućenja i krastice. Mogući su isedak iz vagine, osjećaj pritiska u trbuhu, povišena temperatura te povećanje i bolnost limfnih čvorova u preponama. Ranice zarastu za oko dva nedelje. Simptomi kod recidiva su blaži i kraće traju.
Većina inficiranih nakon primoinfekcije neće više imati simptome, niti posumnjati da su kliconoše, što je razlog za oprez jer su potencijalno zarazni svim budućim partnerima. U zaražene trudnice aktivna infekcija se tokom poroda može preneti na novorođenče, uz rizik od upale pluća, sepse i smrti deteta.
Dijagnostika - Dokaz virusne DNA metodom PCR, dok je provera statusa antitela od sekundarne vrednosti jer ih većina ljudi ima.
Lečenje - Osobe sa simptomima treba lečiti. Lekovima (aciklovir, valaciklovir, famciklovir) se može smanjiti težina i trajanje bolesti te broj recidiva. U osoba koje imaju šest i više recidiva godišnje, supresivna terapija smanjuje rizik od prenosa za 75 posto.
Vakcina kompanije GSK pokazalo je relativno visoku zaštitu od infekcije (74 posto), dobru imunogeničnost i slabu neželjenu reaktivnost kod žena čiji partneri imaju genitalni herpes, ali je potpuno nedelotvorno kod muškaraca.
U međuvremenu, osnovna prevencija ostaje apstinencija tokom klinički aktivne bolesti, pranje ruku i zaštita barijernim sredstvima. Virus ne prolazi kroz latex kondome, ali kondom ne pokriva celo područje genitalnih organa, pa stoga nije potpuno sigurna zaštita.
AKUTNA HIV INFEKCIJA
Prema UNAIDS-o pandemiji AIDS-a za 2004., u svetu živi više od 45 miliona ljudi zaraženih HIV-om.
Brzina kojom se virus umnožava i velika sposobnost mutacije glavni su razlozi što svetska epidemija ne jenjava.
Od 30-ak vrsta vakcina, na čijem pronalasku rade nauchniciširom sveta, nijedno se nije pokazalo uspešnim.
Akutna HIV infekcija prolazna je simptomatska bolest, koja često ostaje neprepoznata, a javlja se 2-4 nedelje nakon zaraze virusom. Znakovi i simptomi često su nespecifični, najčešće uz temperaturu, upalu ždrela, osip, povećanje limfnih čvorova i glavobolju.
Mogući su i simptomi zahvaćenosti bilo kojeg organskog sastava.
Čest je nalaz smanjenog broja leukocita, trombocita i poremećaj jetrenih transaminaza.
Od velike je važnosti ciljana anamneza te potvrda dijagnoze akutne infekcije određivanjem prisustva virusnih markera u krvi.
Od trenutka zaraze, osoba postaje doživotni nositelj virusa i izvor zaraze.
Vreme od infekcije do pojave prvih antitela najčešće je jedan do tri meseca, ređe do šest. Stanje infekcije HIV-om bez simptoma može potrajati sedam do deset godina do pojave simptoma AIDS-a, od kojih su najčešći gubitak telesne težine više od 10 posto od normalne, temperatura viša od 38°C koja traje više od mesec dana, dugotrajan i neobjašnjiv proliv, gljivična infekcija usne šupljine i recidivi herpesa.
Moguće su promene na perifernom i centralnom nervnom sastavu.
Krvne pretrage pokazuju smanjen broj svih vrsta krvnih celija i povišene imunoglobuline. Nastaju infekcije s uzročnicima koji u imunološki zdravih ljudi inače ne izazivaju bolest.
Najčešći putevi zaraze su polni odnos s HIV pozitivnom osobom (vaginalni, analni, oralni), zaražena krv ili krvni derivati, zaraženi pribor (intravenski narkomani) i vertikalni prenos (s inficirane majke na dete).
U velikoj opasnosti od zaraze HIV-om su osobe rizičnog ponašanja koje ne koriste kondom pri polnom kontaktu i često menjaju partnere, imaju veze "za jednu noć", spolni odnos pod uticajem alkohola ili droge, koriste zajednički narkomanski pribor, kao i zdravstveni delatnici bez zaštite (naočale, rukavice) koji dolaze u dodir s krvlju i sekretima.
Zaraženi muškarac lakše zarazi ženu nego zaražena žena muškarca.
Sa savremenom, visoko aktivnom antiretrovirusnom terapijom počinje se najčešće kad broj CD4 T limfocita padne ispod 300 u mm3 krvi. Cilj je lečenja produziti fazu HIV infekcije u kojoj još nema simptoma i vreme preživljenja.
Terapija ima ozbiljnih nuspojava, a osnovni je nedostatak razvijanje otpornosti virusa, kad prestaje njihova učinkovitost.
KLAMIDIJSKA INFEKCIJA - tiha bolest opasnih posledica
Najčešća polna bolest koja uzrokuje 50 posto svih nespecifičnih upala mokraćne cevi i više od 50 posto svih epididimitisa u muškaraca.
Serotipovi L1, 2 i 3 uzrokuju lymphogranuloma venereum, a serotipovi A, B, B1 i C trahom, koji je uz kataraktu i glaukom najčešći uzrok slepoće u svetu.
U svetu se godišnje registruje oko 90 milijuna, a u Europi oko 10 miliona novih slučajeva, od čega 600.000 upala jajovoda, a 120.000 završi sterilitetom.
Zato je Svetska banka proglasila klamidiju ekonomski najvažnijom spolnom bolesti nakon HIV-a.
Infekcija se naziva tihom jer 50 posto muškaraca i 70 posto žena nema simpoma, pa nisu svesni da su izvor zaraze. Klamidija se prenosi svim načinima polnog opshtenja i sa zaražene majke na dete, a i inkubacija je prosečno 7-21 dan.
Simptomi u žena su iscedak, peckanje, slabije krvarenje izvan menstrualnog ciklusa, bol u maloj karlici i kod mokrenja.
U muškaraca se javlja učestalo mokrenje, uz žarenje i pečenje pri mokrenju u mokraćnoj cevi i spolovilu, vodenast, prozirni isedak iz mokraćne cevi te bol u testisima i prostati.
Važno ju je prepoznati i lečiti zbog opasnih posledica: u muškaraca sterilitet i hronični prostatitis, a u žena upala organa male karlice, neplodnost i izvanmaternične trudnoće.
Terapija je antibiotska, ali ne daje uvek dobre rezultate zbog neredovita uzimanja leka, prekidanja terapije, nelečenja svih zaraženih partnera i nepridržavanja uputa o zaštiti i apstinenciji za vreme i nakon lečenja još sedam dana. Vakcina je prvoj fazi kliničkih ispitivanja, a osobito će biti korisno u prevenciji neplodnosti.
Test na klamidiju prema CDC preporukama trebaju napraviti jednom godišnje sve polno aktivne žene mlađe od 25 godina; spolno aktivne žene starije od 25 godina ako imaju novog partnera u poslednja tri meseca ili neredovito koriste kondom; trudnice u prvom trimestru (kod rizičnih trudnoća ponoviti test u trećem trimestru) i pre svake intrauterine manipulacije te ponoviti test tri, četiri meseca nakon lečenja.
Kontrolno testiranje trebaju nakon terapije obaviti oba partnera, muškarci najranije nakon mesec dana, a žene mesec dana nakon prve menstruacije posle terapije.
GONOREJA - polna bolest iz starog zaveta
Gonoreja se može uspešno lečiti, ali je zbog promiskuiteta opstala vekovima. Dok se u svetu godišnje registruje do 300 miliona novih slučajeva, u nas je sve ređa, kao i u većini europskih zemalja.
Muškaraci obolijevaju tri do pet puta više od žena.
Uzročnik se prenosi sekretima, svim vrstama polnih odnosa i sa zaražene majke na dete.
Nakon inkubacije od jednog do 14 dana, u 90 posto zaraženih muškaraca razvije se upala mokraćne cevi, semenika i prostate, uz gnojni iscedak i bol kod mokrenja, odnosno svrbež rektuma, isedak i bol kod defekacije kod analne infekcije.
U žena se javlja uretritis, cervicitis i upala u maloj karlici, uz bol pri mokrenju, žut ili krvav isedak, krvarenje između ciklusa i bol u trbuhu. Visok je i rizik od neplodnosti, ektopičnih trudnoća, Bartholinitisa i apscesa, konjuktivitisa, perihepatitisa i diseminirane infekcije.
Kod zaraze oralne sluznice moguća je grlobolja.
Moguće su i upale oka, ždrela i rektuma.
Dijagnostika - Metoda izbora je PCR dokaz bakterijske DNA iz obriska, a mikroskopski pregled preparata bojenog po Gramu važan je za brzu orijentaciju. Kultura bakterije radi se kao potvrda dijagnoze postavljene mikroskopom.
Terapija je antibiotska. Lečiti se moraju oba partnera, a do izlečenja suzdržavati se od polnih odnosa ili koristiti kondom.
SIFILIS - veliki imitator
Uzročnik sifilisa je bakterija Treponema pallidum, koja izvan ljudskog organizma brzo ugine jer je izuzetno osetljiva.
Otkrićem antibiotika, nakon II. svetskog rata broj slučajeva se smanjuje, pa je u Europi krajem 20. veka gotovo iskorenjen, ali poslednjih godina doživljava "renesansu".
Treponema ulazi kroz oštećenu kožu i sluznice tokom polnog kontakta. Dovoljan je već poljubac.
Nakon inkubacije od tri nedelje, na mestu infekcije nastaje primarna lezija - papula čije se dno raspada i nastaje bezbolna ranica (ulcus durum), koja spontano nestane za mesec dana.
Sekundarni sifilis nastaje nakon rasapa bakterije krvlju i limfom u tkiva i organe. Nastaje osip na koži i sluznici usne šupljine, a makule su jako zarazne i pune bakterija.
Povećane su i tonzile.
Od opshtih simptoma javlja se povišena temperatura, umor, glavobolja, bolovi u kostima, mišićima i zglobovima. Tercijarni sifilis nastaje nakon tri do pet godina kod nelečene infekcije.
Javljaju se promene na koži (čvorovi i veće, dublje tvorbe), promene na krvnim žilama, srcu, kostima i nervnom sastavu.
Prenosom s majke na dete moguć je sifilis konatalis.
Dijagnoza se postavlja pretragama krvi i likvora i mikroskopiranjem u tamnom polju te direktnim dokazom uzročnika PCR metodom. Lek izbora je penicilin. Lečenog bolesnika treba još neko vreme laboratorijski pratiti zbog moguće reaktivacije bolesti.
VIRUSNI HEPATITIS B i A - polno prenosive bolesti
Hepatitis B je 100 puta zarazniji od AIDS-a!
Oko 350 miliona ljudi u svetu hronični su kliconoše virusa hepatitisa B (HBV), a od komplikacija hronične infekcije (ciroza i hepatocelularni karcinom), godišnje u svetu umire oko pola milijuna ljudi.
Virus se prenosi polnim putem, krvlju i telesnim tekućinama, a moguć je i prenos s majke na dete.
Osim kroz ozleđenu sluznicu i kožu (polni odnos, tetovaža, piercing), infekcija može nastati preko sluznice oka, nosa, usne šupljine i rektuma.
Najčešće završi izlečenjem uz ostanak trajnog imuniteta.
Prvi simptomi javljaju se 1-6 meseci nakon zaraze - umor, svrbež, žutica, mučnina, gubitak apetita i mršavljenje.
Dijagnoza se postavlja nalazom markera (antigena i protutjela) i dokazom virusne DNA u krvi 7-14 dana nakon infekcije.
Cilj lečenja je sprečiti umnožavanje virusa, cirozu i karcinom. Kod akutne bolesti terapija je simptomatska, a hronični hepatitis leči se antivirusnim lekovima (interferon, lamivudin, adefovir-dipivoxil).
Vakcinom koja sadrži pročišćeni HBs antigen u nas se obvezno vakcinishu deca te partneri i članovi uže porodice hroničnih kliconoša.
Partner se treba zaštititi kondomom najmanje dva, tri meseca nakon vakcinisanja.
Trudnice su obvezne testirati se na HBsAg, a deca pozitivnih majki se vakcinishu nakon rođenja.
Hepatitis A takođe je prenosiva bolest u slučaju oralno-analnog puta. Vakcina postoji od 1995.
Obe vrste hepatitisa češće su u homoseksualaca.
Hepatitis C retko se prenosi polnim putem, ali su bolesnici s hepatitisom C skloniji zarazama virusom hepatitisa A ili B.
Ne postoji vakcina za hepatitis C.
RETKE KLASIČNE SPOLNE BOLESTI
Vrlo retke su Ulcus molle (Haemophilus ducreyi),
Lymphogranuloma venereum (podtipovi L1, L2 i L3. C. trahomatis) i Donovanoza (Donovania granulomatosis).
Trihomonijaza je naziv za infekciju genitalne sluznice koju uzrokuje Trichomonas vaginalis.
Prenosi se polnim i nespolnim putem (u bazenima, zajedničkim kupaonicama), a moguć je i prenos s majke na dete.
Češće obolevaju žene, kod koji se javlja jak svrbež i obilan, neugodan iscedak.
U muškaraca se karaakterishe smetnjama mokrenja.
Leči se metronidazolom.
POLNE BOLESTI U ŠIREM SMISLU
Vaginoze i vaginitisi - Upale vagine izazivaju brojni uzročnici, najčešće Gardnerella vaginalis i Candida albicans.
Površna upala nastane zbog manjka zaštitnih bakterija lactobacila.
Razvoju upale pogoduje manjak zaštitnih bakterija lactobacila, loše higijenske navike, ali i agresivna higijena te neki lekovi i stanja (trudnoća, dijabetes, menopauza).
Gardnerela i kandida mogu u muškarca uzrokovati upalu glavića i prepucija.
Terapija je antibiotska i protivgljivična.
Infekcije urogenitalnog trakta - Infekcije mokraćnog sastava mogu biti simptomatske, asimptomatske, akutne, rekurentne, hronične, komplikovane i nekomplikovane.
Najčešći su uzročnici E. Coli, Enterococcus spp., Streptococcus spp., P. mirabilis, K. pneumoniae, M. morgani, P. aeruginosa, Staphylococcus aureus, C. albicans i drugi.
Lečiti treba sve simptomatske uroinfekcije.
Infekcije mikoplazmama - Micoplasma genitalium i Ureaplasma urealyticum uzrokuju nespecifične urogenitalne infekcije.
Simptomi su isedak, svrbež, peckanje i osetljivost, bol i nelagoda.
Novorođenče se može prolazno inficirati tokom prolaska kroz zaraženi porođajni kanal majke.
U dijagnostici se koristi PCR metoda.
Terapija je antibiotska.
Stidna ušljivost - Leči se primenom živinog precipitata ili lindana.
Svrab - Uzročnik je parazit Sarcoptes scabiei, koji je u koži aktivan noću, pa se javlja nesnosan svrbež.
Može se preneti i rubljem.
Terapija je lindan.
_________________ Zdravlje je stanje potpunog telesnog (fizičkog), duševnog (psihičkog) i socijalnog blagostanja, a ne samo odsustvo bolesti i iznemoglosti.
|